گونه‌شناسی اثبات و تقریر رجعت در اندیشه عالمان شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان، مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان، جامعة المصطفی (صلی الله علیه و آله) العالمیة، قم، ایران.

2 استادیار گروه ادیان مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان، جامعةالمصطفی العالمیه

چکیده

اندیشه رجعت از آموزه‌هایی است که همواره در تاریخ تشیع در کنار وقایع مربوط به آخرالزمان و ظهور امام مهدی(عج) کنکاش شده است. به‌عقیده عالمان شیعه، پشتوانه این اندیشه، قرآن کریم و احادیث اهل بیت‰ بوده و هرچند در جزئیات آن اختلاف کرده‌اند، ولی بیشتر آنها بر پذیرش اصل رجعت استوارند و برای آن دلیل اقامه کرده‌اند. امر دیگر، مفهوم رجعت و کیفیت آن از دیدگاه عالمان مکتب تشیع است که درطول تاریخ شیعه در دوره‌هایی دستخوش تحول شده است که باید بررسی شود.
جستار توصیفی تحلیلی پیش رو به‌دنبال روشن‌کردن گونه‌های استدلال و نیز چگونگی رجعت از دیدگاه عالمان شیعه تا عصر حاضر است و پس از بررسی انواع دلایلی که بر اثبات رجعت اقامه شده و نیز پنج دیدگاه موجود درباره کیفیت رجعت، به نکاتی همچون غیرمعاصربودن بیشتر طرفداران اجماع برای اثبات اصل رجعت، معاصربودن قریب به‌اتفاق قائلان به عدم ضرورت رجعت و همچنین وجود تطور و دگرگونی نظریه‌ای در تبیین کیفیت رجعت پس از ملاصدرا و در بستر حکمت متعالیه دست یافته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Typology of the Arguments and Accounts for the “Return” Theory in the Thought of Shiite Scholars

نویسندگان [English]

  • Sayyed Mortaza Adeli 1
  • Muhammad Baqir Qayyumi 2
1 An assistant professor of religious denomination group, High Education Complex of Wisdom and Religious Studies, al-Mustafa International University, Qom, Iran / the author in charge
2 An assistant professor of religious denomination group, High Education Complex of Wisdom and Religious Studies, al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

The theory of “return” (raj’at) has always been studied in the margine of the issues about events as to the end of the world and the coming of Imam Mahdi (PBUH) in the history of Shi’ism. Shiite scholars argue that the very doctrine of “return” is supprted by the Qur’an and Ahlulbeit’s (PBUT) hadiths; they did disagree on the details, though. Two important issues are the shiite scholar’s conception about “return” and how it would happen, both have passed through modifications within different cycles of the shiite history, to be examined.
İn their descriptive-analytic essay, the authors try to clarify different arguemnts for it and how it would happen in the views of Shiite scholars up to now. There are five points of view about how “return’ would happen. İn the course of their study, the authors have achieved the following points: that most advocates for consensus on “return” are not contemporary with us, that almost all those who espouse that it is not a necessary belief are contemporary with us, and that after Mulla Sadra and in the course of his transcendent theosophy, this theory has passed through a modification as to how it would happen.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : return
  • the concept of return
  • arguments for return
  • how return would happen
  • Shiite scholars

مراجع

  1. ابن‌ابی‌جمهور احسائی، محمد‌بن‌علی؛ رسائل کلامیة و فلسفیة؛ تحقیق رضا یحیی‌پور فارمد؛ بیروت: جمعیة ابن‌ابی‌جمهور الأحسائی لإحیاءالتراث، 1435ق.
  2. ابن‌ابی‌جمهور احسائی، محمد‌بن‌علی؛ مجلی مرآة المنجی فی‌الکلام والحکمتین والتصوف؛ تحقیق رضا یحیی‌پور فارمد؛ بیروت: جمعیة ابن‌ابی‌جمهور الأحسائی لإحیاءالتراث، 1434ق.
  3. ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث والأثر؛ تحقیق محمود طناحی و طاهر احمد زاوی؛ چ4، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367.
  4. ابن‌درید، محمد‌بن‌حسن؛ جمهرة اللغة؛ بیروت: دارالعلم للملایین، 1988م.
  5. ابن‌فارس، احمد؛ معجم مقائیس‌اللغة؛ تحقیق عبدالسلام محمد هارون؛ قم: مکتب‌الأعلام الإسلامی، 1404ق.
  6. ابن‌منظور، محمد‌بن‌مکرم؛ لسان‌العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، 1414ق.
  7. ابوزهره، محمد؛ الإمام‌الصادق† حیاته و عصره ـ آرائه و فقهه؛ قاهره: دارالفکر العربی المعاصر، [بی‌تا].
  8. امین مصری، احمد؛ فجرالإسلام؛ چ10، بیروت: دارالکتاب العربی، 1969م.
  9. بهبودی، محمدباقر؛ تدبری در قرآن؛ تهران: سنا نشر جلوه پاک، 1378.
  10. بهبودی، محمدباقر؛ معارف قرآنی؛ تهران: نشر سرا، 1380.
  11. جوادی آملی، عبدالله؛ تسنیم فی تفسیر القرآن‌الکریم؛ ترجمه عربی محمدحسین حکمت؛ قم: دارالإسراء، 2015م.
  12. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد؛ الصحاح؛ تحقیق احمد عبدالغفور عطار؛ بیروت: دارالعلم للملایین، 1367ق.
  13. حرّ عاملی، محمدحسن؛ الإیقاظ من‌الهجعة فی‌البرهان علی‌الرجعة؛ تحقیق هاشم رسولی و احمد جنتی؛ تهران: نوید، 1362.
  14. حسینی قزوینی، سیدابوالحسن؛ رساله شریفه اثبات رجعت؛ قم: حکمت، [بی‌تا].
  15. حلبی، ابوصلاح تقی‌الدین‌بن‌نجم‌الدین؛ الکافی فی‌الفقه؛ تحقیق رضا استادی؛ اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین†، 1403ق.
  16. حمیری، نشوان‌بن‌سعید؛ شمس‌العلوم؛ تحقیق و تصحیح مطهر‌بن‌علی اریانی، یوسف عبدالله و حسین عمری؛ دمشق: دارالفکر، 1420ق.
  17. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد؛ مفردات ألفاظ‌القرآن؛ بیروت: دارالقلم، 1412ق.
  18. سالک، معصومه‌سادات؛ «چالش‌های حکمت متعالیه در تبیین فلسفی رجعت»، فصلنامه حکمت اسلامی؛ ش4، زمستان 1395، ص91ـ112.
  19. سبحانی، جعفر، الإلهیات علی هدی الکتاب والسنة والعقل؛ چ3، قم: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیه، 1412ق.
  20. سرشار، مژگان؛ «چشم‌انداز اعجاز علمی قرآن کریم درباره مسئله خلقت انسان، رجعت و DNA»، نشریه پژوهش دینی؛ ش14، زمستان 1385، ص165ـ182.
  21. شاه‌آبادی، محمدعلی؛ رشحات‌البحار؛ تصحیح، تحقیق و ترجمه زاهد ویسی؛ قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386.
  22. شبّر، سیدعبدالله؛ حق‌الیقین فی معرفة أصول‌الدین؛ چ2، قم: أنوارالهدی، 1424ق.
  23. شریف لاهیجی، محمد‌بن‌علی؛ تفسیر شریف لاهیجی؛ تحقیق میرجلال‌الدین حسینی ارموی؛ تهران: نشر داد، 1373.
  24. صدر، سیدمحمدصادق؛ تاریخ مابعدالظهور؛ بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1412ق.
  25. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن‌ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فی‌الأسفار العقلیة الأربعة؛ چ3، بیروت: دار إحیاءالتراث، 1981م.
  26. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن‌ابراهیم؛ تفسیر القرآن‌الکریم؛ تحقیق محمد خواجوی؛ چ2، قم: بیدار، 1366.
  27. صدوق، محمد‌بن‌علی‌بن‌بابویه؛ الإعتقادات؛ چ2، قم: المؤتمرالعالمی للشیخ المفیدŠ، 1414ق.
  28. صدوق، محمد‌بن‌علی‌بن‌بابویه؛ الخصال؛ تصحیح علی‌اکبر غفاری؛ قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1362.
  29. طالقانی، محمدنعیم؛ منهج‌الرشاد فی معرفةالمعاد؛ مقدمه سیدجلال‌الدین آشتیانی، تحقیق رضا استادی؛ مشهد: آستان قدس رضوی، 1411ق.
  30. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ چ5، قم: مکتبة النشرالإسلامی، 1417ق.
  31. طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ چ3، تهران: ناصرخسرو، 1372.
  32. طریحی، فخرالدین؛ مجمع‌البحرین؛ چ3، تهران: مرتضوی، 1416ق.
  33. طوسی، محمد‌بن‌حسن؛ العقائدالجعفریة؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1411ق.
  34. عسکری، حسن‌بن‌عبدالله؛ الفروق فی‌اللغة؛ بیروت: دارالآفاق الجدیده، 1400ق.
  35. عقیقی کرمانشاهی، غلامعلی؛ دلائل‌الرجعة یا ایمان و رجعت؛ کرمانشاه: چاپخانه شرکت سعادت کرمانشاه، 1323.
  36. علم‌الهدی، سیدمرتضی؛ الذخیرة فی علم‌الکلام؛ تحقیق سیداحمد حسینی؛ قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1411ق.
  37. علم‌الهدی، سیدمرتضی؛ رسائل الشریف المرتضی؛ تحقیق سیدمهدی رجایی؛ قم: دارالقرآن‌الکریم، 1405ق.
  38. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد؛ کتاب العین؛ چ2، قم: هجرت، 1409ق.
  39. فرید تنکابنی، عبدالوهاب؛ اسلام و رجعت؛ تهران: دانش، 1318.
  40. فیاضی، عمادالدین؛ زندگینا‌مه و شخصیت اجتما‌عی سیا‌سی آیت‌الله العظمی حا‌ج شیخ عبدالکریم حا‌ئری (مؤسس حوزه علمیه قم‌)؛ تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1378.
  41. قزوینی خراسانی، مجتبی؛ بیان‌الفرقان (غیبت و رجعت)؛ مشهد: طوس، 1339.
  42. لاهیجی، حسن‌بن‌عبدالرزاق؛ رسائل فارسی؛ تحقیق علی صدرایی خویی؛ تهران: میراث مکتوب، 1375.
  43. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالأنوار؛ تحقیق و تصحیح جمعی از محققان؛ چ2، بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی، 1403ق.
  44. مجلسی، محمدباقر؛ حق‌الیقین؛ تهران: اسلامیه، [بی‌تا].
  45. محسنی، محمدآصف؛ معجم الأحادیث‌المعتبرة؛ قم: نشر ادیان، 1392.
  46. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ تهران: صدرا، 1372.
  47. مظفر، محمدرضا؛ عقائدالإمامیة؛ چ12، قم: انصاریان، 1387.
  48. مغنیه، محمدجواد؛ الجوامع والفوارق بین‌السنة والشیعة؛ بیروت: عزالدین، 1414ق.
  49. مفید، محمد‌بن‌نعمان؛ أوائل‌المقالات فی‌المذاهب والمختارات؛ قم: المؤتمرالعالمی للشیخ المفیدŠ، 1413ق.
  50. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1374.
  51. موسوی اردبیلی، سیدعبدالغنی؛ تقریرات فلسفه امام خمینیŠ؛ چ4، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیŠ، 1392.
  52. موسوی زنجانی، سیدابراهیم؛ عقائدالإمامیة الأثنی‌عشریة؛ بیروت: چ3، مؤسسة الأعلمی، 1413ق.
  53. موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا؛ إرشادالسائل؛ چ2، بیروت: دارالصفوه، 1413ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار