تحلیل تجرد نفس ازنظر ابن‌سینا و ملاصدرا در پرتو آیات و روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه اسلامی مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان جامعةالمصطفی العالمیه

چکیده

مسئله نفس و تجرد آن از دیرباز یکی از بحث‌های مهم فلسفه بوده که فیلسوفان نظر‌های خود را همواره ابراز کرده‌اند و ادله خویش را ارائه داده‌اند. در مقاله حاضر، نویسنده تجرد نفس را ازمنظر ابن‌سینا و ملاصدرا و مقایسه آن با آیات و روایات بررسی کرده است. روش تحقیق، کتابخانه‌ای و توصیفی ـ تحلیلی است. هدف از تحقیق این است که نشان دهیم در این موضوع عقل و وحی هم‌داستان‌اند. البته در برخی مسائل همچون نحوه تجرد نفس، میان ابن‌سینا و ملاصدرا اختلاف نظر وجود دارد. اختلاف مذکور از این امر ناشی شده است که آیا نفس جسمانیةالحدوث است یا روحانیةالحدوث. عمده ادله ملاصدرا ـ یازده دلیل که در أسفار ذکر شده ـ از ابن‌سینا و فخر رازی گرفته شده است. در جستار پیش رو، به دو دلیل ملاصدرا که اشکال کمتری دارد، خواهیم پرداخت. درپایان روشن می‌شود که آیات و روایات با بیان‌های مختلف حاکی از تجرد نفس است، هرچند با نظر ملاصدرا همخوانی بیشتری دارد تا نظر ابن‌سینا.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Analysis on the incorporeality of the soul in Ibn Sina and Mulla Sadra’s Views in the light of the Qur’an and Traditions

نویسنده [English]

  • Reza Bakhshayesh
An assistant professor of Islamic philosophy group, High Education Complex of Wisdom and Religious Studies, al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

Man’s soul and its incorporeality have since long been one important philosophical controversy among philosophers who proposed their own theories along with their arguments.
In what follows, the author has studied the incorporeality of soul as per Ibn Sina and Mulla Sadra’s views and then compared them to the Qur’an and traditions. The adopted method is library references and descriptive-analytic. The aim is to show that reason and revelation agree on this issue. However, there is a difference of interpretation between Ibn Sina and Mulla Sadra on how the soul is incorporeal. This difference comes from the question whether man’s soul is created bodily or spiritually. Mulla Sadra’s major arguments -eleven mentioned in al-Asfar- owe to those of ibn Sina and Fakhr al-Din al-Razi. As to Mulla Sadra’s, we only address two arguments which seem less erroneous.
In the end, it becomes clear that the Qur’an and traditions suggest the incorporeality of the soul in various phrasings; they are more harmonious with Mulla Sadra’s interpretation than Ibn Sina’s, though.

کلیدواژه‌ها [English]

  • soul
  • the incorporeality of soul
  • the ever-developing movement of soul
  • bodily-created
  • spiritually-subsisting
  • Ibn Sina
  • Mulla Sadra

مراجع

  1. ابن‌بابویه قمی (شیخ صدوق)، محمد‌بن‌علی؛ التوحید؛ تصحیح هاشم حسینی؛ قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1398ق.
  2. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله؛ الإشارات والتنبیهات؛ الشرح للمحقق نصیر‌الدین طوسی و شرح‌الشرح للعلامة قطب‌الدین الرازی؛ دفتر نشر کتاب، 1403ق.
  3. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله؛ الشفاء (الطبیعیات، النفس)؛ تصدیر و مراجعه ابراهیم مدکور؛ قم: ذوی‌القربی، 1430ق.
  4. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله؛ الشفاء (الطبیعیات، النفس)؛ ج2، قم: منشورات مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی‌النجفیŠ، 1404ق.
  5. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله؛ المبدأ والمعاد؛ به‌اهتمام عبدالله نورانی؛ تهران: دانشگاه مک‌گیل، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی، 1363.
  6. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله؛ النجاة؛ ویرایش و دیباچه محمدتقی دانش‌پژوه؛ چ2، تهران: دانشگاه تهران، 1379.
  7. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله؛ النفس من کتاب‌الشفاء؛ تحقیق حسن حسن‌زاده آملی؛ چ6، قم: مؤسسه بوستان کتاب، 1399.
  8. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله؛ طبیعیات دانشنامه علائی؛ مقدمه، حواشی و تصحیح سیدمحمد مشکات؛ چ2، همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا و تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383م.
  9. شعیری سبزواری، محمد؛ جامع‌الأخبار؛ قم: مؤسسه آل‌البیت‰، 1414ق.
  10. صدرالدین شیرازی، محمد؛ اسرار الایات، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، انجمن حکمت و فلسفه، تهران، 1360
  11. صدرالدین شیرازی، محمد؛ أسرارالآیات؛ مقدمه و تصحیح محمد خواجوی؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه، 1360.
  12. صدرالدین شیرازی، محمد؛ الحکمة المتعالیة فی‌الأسفارالعقلیة الأربعة؛ ج8، چ2، بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی، 1981م.
  13. صدرالدین شیرازی، محمد؛ عرشیة؛ تهران: مولای، 1361.
  14. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ ج1 و 17، قم: مؤسسة النشرالإسلامی، 1417ق.
  15. طبرسی، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ مقدمه محمدجواد بلاغی؛ چ3، تهران: ناصرخسرو، 1372.
  16. طوسی، نصیر‌الدین؛ شرح الإشارات والتنبیهات مع‌المحاکمات؛ ج2 و 3، قم: نشر البلاغه، 1375.
  17. طوسی، نصیر‌الدین؛ شرح الإشارات والتنبیهات؛ تحقیق حسن حسن‌زاده آملی؛ ج2 و 3، قم: بوستان کتاب، 1425ق.
  18. قرشی، علی‌اکبر؛ قاموس قرآن؛ ج7، چ6، تهران: دارالکتب‌الإسلامیه، 1371.
  19. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ تصحیح دارالحدیث؛ قم: انتشارات دارالحدیث، 1429ق.
  20. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالأنوار؛ چ2، بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی، 1404ق.
  21. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ ج2، چ5، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل وابسته به مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1383.
  22. مصباح یزدی، محمدتقی؛ شرح أسفار؛ تحقیق و نگارش محمد سعیدی‌مهر؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینیŠ، 1380ق.
  23. یوسفی، محمدتقی؛ رابطه نفس و بدن از دیدگاه ملاصدرا و کتاب و سنّت؛ انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینیŠ، 1397.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار