تحلیل «معرفت نفس» در آیه 105 سوره مائده از دیدگاه علامه طباطبایی(ره) و آیت‌الله جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه اسلامی، مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان، جامعةالمصطفی العالمیه

چکیده

مرحوم علامه طباطباییŠ در ذیل آیه 105 سوره مبارکه مائده، بحث مستوفایی درباره معرفت حضوری نفس مطرح می‌کند. استاد جوادی آملی نیز به‌مناسبت آیه کریمه «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیکمْ أَنْفُسَکمْ» بحث معرفت شهودی نفس را به‌تفصیل مورد تحلیل قرار می‌دهد.
در رهیافتی تطبیقی برای نویسنده آشکار شد که دیدگاه استاد جوادی آملی در عین اشتراک و شباهت با دیدگاه علامه طباطباییŠ، دارای ویژگی‌ها و امتیازات خاصی است که جزء نوآوری‌های ایشان به‌شمار می‌آید. این امتیازات و ابداعات عبارت‌اند از:

تفکیک میان راه «معرفت نفس» از راه «معرفت الله بالله»، درحالی‌که علامه طباطباییŠ این دو راه را یکی می‌دانند. 2. تفکیک میان «صراط بالقوه» و «صراط بالفعل» در باب معرفت نفس. 3. تطبیق و اجرایی‌کردن ارکان شش‌گانه «حرکت» در سیر جوهری و ذاتی نفس به‌سوی خودآگاهی. 4. تبیین اتحاد سالک و مسلک در معرفت نفس و تحلیل آن در قالب اتحاد بایع و مبیع، ثمن و مثمن، کاتب و مکتوب و کتاب. 5. بهره‌برداری از روایات معصومان‰ درجهت ارائه راهکارهای سلوکی برای رهروان طریق معرفت نفس.

در پژوهش حاضر با رویکرد تحلیلی ـ تطبیقی نخست دیدگاه علامه طباطباییŠ درباره معرفت شهودی نفس کاویده می‌شود، سپس امتیازات و نوآوری‌های استاد جوادی آملی دراین‌باره مورد بازپژوهی قرار‌ خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis on “Knowing One’s Soul in al-Ma’deh, V. 105” as per Allameh Tabatabaii and Ayatullah Javadi Amoli’ Views

نویسنده [English]

  • Mustafa Azizi ‘Alavijeh
An associate professor of Islamic philosophy group, High Education Complex of Wisdom and Religious Studies, al-Mustafa International University, Qom, Iran
چکیده [English]

In his al-Mizan under al-Ma’ideh V. 105, Allameh Tabatabaii has proposed a detailed discussion about the intuitive knowledge (introspection) of one’s soul. Under “یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیکمْ أَنْفُسَکمْ”, Ayatullah Javadi Amoli also analyzes the same issue in full details.
In a comparative study, it has become clear for the author that along with his similar ideas to Allameh Tabatabaii’s, Ayatullah Javadi’s view carries some particular features and characteristics as his own novelties. They are: 1- the separation of the course of “knowing one’s soul” from that of “knowing Allah through Allah”, while Allameh considers the two courses as one; 2- the separation between “potential path” and “actual path” as to knowing one’s soul; 3- the application of six aspects of motion on different stages of the essential and trans-substantial motion of soul towards self-awareness; 4- the explanation of how the wayfarer is unified with his path in knowing one’s soul, in the framework of the union of the seller and what is sold, or the union of the price and what stands for the price, or the union of the writer, the text and the book; 5- making use of the traditions of infallible Ahlulbait (PBUT) who provided the wayfarers with strategies of wayfaring.
Addopting a compararive-analytical approach in his paper, the author has first studied Allameh Tabatabaii’s view about the intuitive knowledge of the soul, and then reexamined Auatullah Javadi’s novelties and privileges about the issue.

کلیدواژه‌ها [English]

  • self-knowledge
  • knowing Allah
  • revealed world-view
  • introvertive wayfaring
  • Allameh Tabatabaii
  • Ayatullah Javadi Amoli
  1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌علی؛ النّجاة؛ چ2، تهران: مرتضوی، 1364.
  2. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر انسان به انسان؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1386.
  3. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1390.
  4. حسن‌‌زاده آملی، حسن؛ صد کلمه در معرفت نفس؛ قم: الف.لام.میم.، 1386.
  5. صدوق، محمد‌بن‌علی‌بن‌بابویه؛ من لایحضره‌الفقیه؛ تصحیح علی‌اکبر غفاری؛ چ3، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی، 1413ق.
  6. طباطبایی، سیدمحمدحسین: المیزان فی تفسیرالقرآن‏؛ چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
  7. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ رسالة الولایة؛ به‌کوشش صادق حسن‌زاده؛ قم: بخشایش، 1381.
  8. کاشانی، فیض؛ أصول‌المعارف؛ تصحیح جلال‌الدین آشتیانی؛ قم: مکتب الأعلام‌الإسلامی، 1417ق.
  9. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1365.
  10. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالأنوار؛ بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی، 1403ق.
  11. مطهرى، مرتضى؛ مجموعه آثار؛ چ8، تهران: صدرا، 1377.