تحلیل دلالت آیات 4 سوره حدید و 17 سوره انفال بر وحدت شخصی وجود؛ نقد و پاسخ به دیدگاه منتقدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی قم

2 استاد حوزه و دانشگاه و دکتری تصوف و عرفان اسلامی

3 استادیار گروه کلام اسلامی مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان

4 رشته تصوف و عرفان اسلامی ، گروه عرفان، دانشکده ادیان و عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی

چکیده

آموزه «وحدت شخصی وجود» بیانگر این مطلب است که کل هستیِ عالم را یک وجود بسیط و بی‌نهات پُر کرده است و غیر از آن، وجودی در عالم تحقق ندارد. البته کثرت‌های به‌جز آن وجود شخصی را نیز انکار نکرده است، ولی آنها را بالعرض، به‌واسطه حیثیت‌های تقییدی نسبت به وجود مطلق، محقق می‌داند. عرفای الهی در مقام عرضه مشهود خود بر وحی الهی، آن را مخالف وحی نیافته‌ و برخی آیات مصحف الهی را دلیل تأیید شهود خود یافته‌اند. در نوشتار حاضر با روش توصیفی و تحلیلی، وجه دلالت آیات 4 سوره حدید و 17 سوره انفال به‌شیوه استظهار عقلایی، به‌منظور صحت این مدعا واکاوی شده است و به این نتیجه دست یافته که ظهور این آیات در آموزه وحدت شخصی وجود یا لوازم عقلی بیّن آن تأیید شده و به‌تبع آن ضعف منتقدان وحدت شخصی وجود در استفاده از این آیات که ناشی از پیش‌فرض‌های خاص آنها و اشکالات مبنایی و بنایی متعدد می‌باشد، آشکار می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Analysis of the Implication of Surah al-Hadid V. 4 and Surah al-Anfal V. 17 concerning the Doctrine of the Personal Unity of Existence (A Critique and Response to Opposing Views)

نویسندگان [English]

  • mohammad mahdi alimardi 1
  • majid gouhari rafat 2
  • mujtaba afsharpour 3
  • seyed mohamad hosein Aletaha 4
1 دانشیار دانشکده عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی قم
2 استاد حوزه و دانشگاه و دکتری تصوف و عرفان اسلامی
3 استادیار گروه کلام اسلامی مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان
4 University of Religions and Denominations Faculty of mysticism MA Thesis Major:Islamic mysticism and Sufism
چکیده [English]

Pantheism, the doctrine of the Personal Unity of Existence (waḥdat al-wujūd al-shakhṣīyah) expresses the idea that the entirety of existence is filled by a single, simple, and infinite Being, and that apart from this Being, no other true existence is realized in the world. However, the doctrine does not deny the multiplicities apart from that singular, personal existence. It acknowledges them, but considers them as accidental (by way of hīthīyāt taqīdīyah), existing only in relation to the Absolute Existence. The divine mystics, in presenting their mystical experiences (mushāhadah), have not found them to be in conflict with divine revelation (wahy). On the contrary, they have considered some verses of the Holy Qur'an as evidence supporting their own mystical insights.
In the present study, using a descriptive-analytical method, the implications of Surah al-Hadid V. 4 and Surah al-Anfal V. 17 are examined through rationally literal reading (‘istihdār), aiming to validate the claim that these verses support the doctrine of the Personal Unity of Existence or its clear logical consequences. The analysis concludes that the apparent meaning of these verses aligns with the teachings of waḥdat al-wujūd al-shakhṣīyah. Consequently, the weaknesses in the critics' views on the Personal Unity of Existence -stemming from their specific presuppositions, infrastructure and multiple structural flaws- become evident.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Personal Unity of Existence
  • subsisting with-ness (ma‘iyyat qayyūmīyah)
  • encompassing distinction (tamayuz aḥātī)
  • conditional mode (ḥīthīyāt taqīdīyah)
  • theoretical mysticism (‘irfān naẓarī)
  • philosophical-exegetical critique
  • Qur'anic evidence

مراجع

  1. آملی، سیدحیدر؛ نقدالنقود فى معرفةالوجود (جامع‌الأسرار)؛ تهران: انتشارات علمى و فرهنگى وزارت فرهنگ و آموزش عالى، 1368.
  2. ابن‌بابویه (صدوق)، محمد‌بن‌على؛ التوحید؛ قم: مؤسسة النشرالإسلامی، 1398ق.
  3. ابن‌ترکه، صائن‌الدین علی؛ تمهیدالقواعد؛ تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی، 1360.
  4. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبداللّه؛ المباحثات؛ قم: نشر بیدار، 1371.
  5. ابن‌عربى، محی‌الدین؛ فصوص‌الحکم؛ قاهره: دار إحیاء الکتب‌العربیة، 1946م.
  6. افشارپور، مجتبی و محمدمهدی گرجیان عربی؛ «توحید افعالی انسانی، مَثَل اعلای توحید افعالی الهی در حکمت متعالیه»، پژوهش‌های فلسفی کلامی؛ ش94، زمستان 1401، ص53ـ74.
  7. امین، نصرت‏بیگم؛ تفسیر مخزن‌العرفان در علوم قرآن؛ [بی‌جا]: [بى‌نا]، 1362.
  8. امینی‌نژاد، علی؛ حکمت عرفانی؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ، 1390.
  9. انصاری، جمال‌الدین ابن‌هشام؛ مغنی‌الأدیب؛ قم: نشر مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، 1433ق.
  10. جندی، مؤیدالدین محمود؛ شرح فصوص‌الحکم؛ تصحیح و تعلیقه سیدجلال آشتیانی؛ قم: انتشارات بوستان کتاب، 1387.
  11. جوادی آملی، عبداللّه؛ عین نضاخ؛ ج3، قم: نشر اسراء، 1398.
  12. حسن‌زاده آملی، حسن؛ رساله أنه‌الحق؛ قم: ال‍ف‌.لام‌.م‍یم، 1383.
  13. حسن‌زاده آملى، حسن؛ هزار و یک نکته؛ چ5، تهران: مرکز نشر فرهنگى رجاء، 1365.
  14. حسین‌زاده، محمد؛ «حمل از دیدگاه آیت‌اللّه جوادی آملی با تکیه بر حمل عرفانی ظاهر و مظهر»، حکمت اسراء؛ ش23، بهار 1394، ص47ـ74.
  15. حسینی تهرانی، سیدمحمدحسین؛ توحید علمى و عینى در مکاتیب حکمى و عرفانى؛ چ2، مشهد: انتشارات علامه طباطبایىŠ، 1417ق.
  16. حسینی تهرانی، سیدمحمدحسین؛ معادشناسی؛ چ11، مشهد: انتشارات ملکوت نور قرآن، 1423ق.
  17. حسینی تهرانی، سیدمحمدحسین؛ مهر تابان؛ چ8، مشهد: انتشارات ملکوت نور قرآن، 1426ق.
  18. خمینى، سیدروح‏اللّه؛ تنقیح‌الأصول؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینىŠ، 1418ق.
  19. خمینى، سیدروح‏اللّه؛ تهذیب‌الأصول؛ تقریر جعفر سبحانی تبریزی؛ تهران: انتشارات مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینىŠ، 1423ق.
  20. خمینى، سیدروح‏اللّه؛ تقریرات فلسفه امام خمینىŠ؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینىŠ، 1381.
  21. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد؛ مفردات ألفاظ‌القرآن؛ ترجمه و تحقیق غلامرضا خسروی حسینی؛ چ2، قم: نشر مرتضوی، 1374.
  22. سلطان على‏شاه، سلطان محمد‌بن‌حیدر؛ بیان‌السعادة فی مقامات‌العبادة؛ چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1408ق.
  23. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن‌ابراهیم؛ شرح اصول کافی؛ ج1، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1383.
  24. صدرالدین شیرازى، محمد‌بن‌ابراهیم؛ الحکمةالمتعالیة فى‌الأسفار العقلیةالأربعة (با حاشیه علامه طباطبائى)؛ چ3، بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی، 1981م.
  25. صدرالدین شیرازى، محمد‌بن‌ابراهیم؛ المشاعر؛ به‌اهتمام هانری کوربن؛ تهران: نشر طهوری، 1363.
  26. صابری، محمدعلی؛ «بررسی چهار دلیل مهم از ادله قرآنی وحدت شخصی وجود»، تحقیقات کلامی؛ ش39، زمستان 1401، ص49ـ68.
  27. صابری، محمدعلی؛ سرفاش (نقد ادله قرآنی و روایی وحدت وجود)؛ قم: انتشارات مکتبة الصدیقةالشهیده، 1400.
  28. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ تفسیرالمیزان؛ ترجمه محمدباقر موسوی همدانی؛ قم: نشر جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1421ق.
  29. طباطبایى، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیرالقرآن؛ چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
  30. طباطبایى، سیدمحمدحسین؛ بدایةالحکمة؛ قم: جماعةالمدرسین فی‌الحوزة العلمیة بقم، 1414ق.
  31. فناری، شمس‌الدین محمدحمزه؛ مصباح‌الأنس بین‌المعقول والمشهود؛ بیروت: دارالکتب‌العلمیه‏،2010م.
  32. قیصری، داوود؛ شرح فصوص‌الحکم؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.
  33. قیصرى، داوود؛ رسائل قیصرى؛ چ2، تهران: مؤسسه پژوهشى حکمت و فلسفه، 1381.
  34. گرجیان عربی، محمدمهدی، عسگر دیرباز و محسن موحدی اصل؛ «بررسی میزان دلالت برخی آیات قرآن بر وحدت شخصی وجود»، انوار معرفت؛ ش20، بهار و تابستان 1400، ص75ـ88.
  35. هاشمى خویى، میرزاحبیب‌اللّه؛ منهاج‌البراعة فی شرح نهج‌البلاغة؛ چ4، ترجمه حسن حسن‌زاده آملى؛ تهران: مکتبةالإسلامیه، 1400ق.
  36. هندی، محسن؛ بررسی تقریرهای مختلف وحدت وجود؛ قم: نشر اعتقاد ما، 1398.
  37. یزدان‌پناه، سیداسداللّه؛ اصول و مبانی عرفان نظری؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیŠ، 1393.
دو فصلنامه تخصصی حکمت وحیانی
دوره 2، شماره 2 - شماره پیاپی 2
اردیبهشت 1403
صفحه 81-104

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار