تجرد علم و عرضه آن به آیات و روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌پژوه دکتری فلسفه اسلامی مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان

2 استادیار گروه فلسفه اسلامی مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان

چکیده

در پژوهش حاضر سعی بر آن است به بررسی دیدگاه فلسفه اسلامی درباره تجرد علم و مبانی آن با تکیه بر آموزه‌های وحیانی پرداخته شود. بر اساس اصول فلسفه اسلامی، مُدرِک در هرگونه ادراک حسی، خیالی و عقلی با واقعیت‌های متفاوتی مرتبط است: مُدرَک جزئیِ حسی واقعیت مثالی حسی است، مُدرَک جزئیِ خیالی واقعیت مثالی خیالی است و مُدرَک کلیِ عقلی واقعیت عقلی است. مقاله حاضر با تکیه بر آموزه‌های دینی، به تحلیل این موضوع می‌پردازد که چگونه ادراک‌های حسی و خیالی با تجرد از مادّه قابل درک‌اند و ادراک عقلی علاوه بر تجرد از مادّه، نیازمند تجرد از صورت نیز هست.
روش‌شناسی تحقیق پیش رو شامل تحلیل متون فلسفی و دینی است که به بررسی آیات و روایات مرتبط با تجرد علم می‌پردازد. یافته‌های مطالعه حاضر نشان می‌دهد مبانی فلسفی حکمای اسلامی همچون اصالت وجود، تشکیک وجود، حرکت جوهری و تطابق عوالم، از آموزه‌های دینی الهام گرفته شده‌اند و به اثبات تجرد انواع علم کمک می‌کنند.
نتیجه تحقیق پیش رو نشان می‌دهد تأثیر آموزه‌های دینی بر تفکر فلسفی درمورد تجرد علم، به تأیید متقابل میان این دو حوزه کمک می‌کند و باعث غنای بیشتر فهم فلسفی از علم در سنّت اسلامی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Incorporeal Nature of Knowledge and its Assessment according to the Qur'an and Narrations

نویسندگان [English]

  • samiullah rezaii 1
  • reza azarian 2
1 دانش‌پژوه دکتری فلسفه اسلامی مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان
2 استادیار گروه فلسفه اسلامی مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان
چکیده [English]

The present study aims to examine the viewpoint of Islamic philosophy regarding the incorporeal nature (tajarrud) of knowledge and its foundations, with a focus on revealed teachings. According to the principles of Islamic philosophy, the perceiver (mudrik) is connected to different aspects of reality in every form of perception, be it sensory, imaginative, or intellectual; The particular sensory object of perception (mudrak juz’ī ḥissī) corresponds to a sensory imaginal reality; the particular imaginative object of perception (mudrak juz’ī khayālī) corresponds to an ideal imaginal reality; and the universal intellectual object of perception (mudrak kullī ‘aqlī) corresponds to an intellectual reality. Relying on religious teachings, the present article analyzes how sensory and imaginative perceptions can be understood through abstraction (tajarrud) from matter, while intellectual perception necessitates further abstraction from form, as well.
The methodology of the present study involves the analysis of philosophical and religious texts, focusing on the examination of Qur'anic verses and narrations related to the incorporeality (tajarrud) of knowledge. The findings of this study indicate that the philosophical foundations of Islamic sages -such as the primacy of existence (aṣālat al-wujūd), gradation of existence (tashkīk al-wujūd), substantial motion (ḥarakat jawharīyah), and the correspondence of worlds (tatābuq al-‘awālim)- are inspired by religious teachings and contribute to affirming the incorporeal nature of various forms of knowledge.
The conclusion of this study demonstrates that the influence of religious teachings on philosophical thought regarding the incorporeality of knowledge fosters mutual validation between these two domains. This interplay contributes to a deeper and richer philosophical understanding of knowledge within the Islamic tradition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • incorporeality of knowledge
  • ontology of knowledge
  • acquisitive knowledge
  • intuitive knowledge
  • transmitted evidence
  • Islamic philosophy
  • transcendent wisdom
  1. *قرآن کریم.

    **نهج‌البلاغه.

    1. آلوسی، سیدمحمود؛ روح‌المعانی فی تفسیر القرآن‌العظیم؛ بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
    2. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبداﷲ؛ الهیات‌الشفاء؛ تحقیق سعید زاید؛ قم: مکتبة آیةاﷲ المرعشی النجفی، 1405ق.
    3. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبداللّه؛ الإشارات والتنبیهات؛ تهران: نشر کتاب، 1403ق.
    4. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم؛ لسان‌العرب؛ بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی، 1408ق.
    5. برقى، احمد‌بن‌محمد‌بن‌خالد؛ المحاسن؛ ترجمه جلال‌الدین محدث؛ چ2، قم: دارالکتب الإسلامیه، 1371ق.
    6. جوادی آملی، عبداﷲ؛ جامعه در قرآن؛ چ2، قم: مرکز نشر اسراء، 1397.
    7. جوادی آملی، عبداﷲ؛ حیات عارفانه امام علی†؛ چ8، قم: مرکز نشر اسراء، 1384.
    8. جوادی آملی، عبداﷲ؛ زن در آینه جلال و جمال؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1383.
    9. جوادی آملی، عبداﷲ؛ قرآن حکیم ازمنظر امام رضا†؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1391.
    10. جوادی آملی، عبداﷲ؛ معرفت‌شناسی در قرآن؛ قم: مرکز نشر اسراء، 1379.
    11. جوادی آملی، عبداﷲ؛ هدایت در قرآن؛ چ7، قم: مرکز نشر اسراء، 1397.
    12. خسروپناه، عبدالحسین و حسن پناهی آزاد؛ نظام معرفت‌شناسی صدرایی؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388.
    13. رفیعی قزوینی، سیدابوالحسن؛ اتحاد عاقل به معقول؛ مقدمه و تعلیقات حسن حسن‌زاده آملی؛ چ2، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1362.
    14. سهرودی، یحیی‌بن‌حبش؛ مجموعه مصنفات؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1373.
    15. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم؛ أسرارالآیات؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1360.
    16. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم؛ الأسفارالأربعة؛ چ3، بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی، 1981م.
    17. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم؛ الشواهدالربوبیة؛ چ2، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1360.
    18. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم؛ المبدأ والمعاد؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1381.
    19. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم؛ المشاعر؛ مقدمه هنری کوربن؛ بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1420ق.
    20. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم؛ إیقاظ‌النائمین؛ تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1361.
    21. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم؛ تفسیر قرآن کریم؛ چ2، قم: بیدار، 1366.
    22. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم؛ مجموعه رسائل فلسفی؛ بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی، 1422ق.
    23. ابن‌بابویه (صدوق)، محمد‌بن‌علی؛ عیون أخبارالرضا†؛ بیروت : مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1404ق.
    24. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ ترجمه تفسیرالمیزان؛ چ5، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374.
    25. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ نقدهای علامه طباطبایی بر علامه مجلسی (حواشی بحارالأنوار)؛ ج4، [بی‌جا]: [بی‌نا]، 1389.
    26. عبودیت، عبدالرسول؛ درآمدی بر نظام حکمت صدرایی؛ تهران: انتشارات سمت، 1385.
    27. رازی، فخرالدین؛ المباحث‌المشرقیة؛ [بی‌جا]: [بی‌نا]، [بی‌تا].
    28. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب؛ الکافی؛ قم: دارالکتب الإسلامیه، 1363.
    29. کیاشمشکی، ابوالفضل و محمدجواد پاشایی؛ «شناخت حضوری در مادیات ازمنظر حکمت متعالیه (با تأکید بر آرای صدرالمتألهین و علامه طباطبایی)»، ذهن؛ ش67، پاییز 1395، ص29ـ54.
    30. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالأنوار؛ بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی، 1403ق.
    31. محمدی ری‌شهری، محمد؛ دانشنامه عقاید اسلامی؛ ج2، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، 1385.
    32. محمدی ری‌شهری، محمد؛ مبانی شناخت؛ چ2، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، 1388.
    33. مفید، محمد‌بن‌محمد؛ الإرشاد فی معرفة حجج‌اللّه علی‌العباد؛ قم: کنگره شیخ مفیدŠ، 1413ق.